Levant (batteries de l’île du)[l185][43.026492 N, 6.466396 E]

Place de Toulon, ouest de la place. La plus à l'ouest des îles d'Or ou îles d'Hyères a une superficie proche des 9 km². Elle s'étire sur un peu moins de 8 km pour 1,8 km dans sa plus grande largeur. Jadis désignée comme île du Titan, elle culmine à 133 m alt. Excentrée par rapport à la rade d'Hyères dont l'est est marqué par le cap Bénat sur le littoral et l'île de Port-Cros, la Commission de 1841 jugea inutile de la fortifier. Tout au plus y trouvait-on alors la batterie des Arbousiers, coiffant la cote 118 à l'ouest de l'île dont les feux concourraient avec ceux de Port-Man sur Port-Cros à barrer la passe. La construction de cette batterie avait été décidée en 1811. Il s'agissait d'ériger, pour 15 000 F, une tour Mle 1811 n° 1 armée de 4 pièces de 36 avec une garnison de 25 hommes. Sa construction fut ordonnée le 5 avril 1813 et la concrétisation sera une tour Mle bien modifiée. On retrouvera une construction presque carrée, d'environ 10 m de côté, ayant au rez-de-chaussée une chambre pour le commandant, un petit magasin à poudre de 2,5 x 2,5 m, un magasin aux vivres et une grande pièce avec des bat-flancs pour 22 hommes et, au centre de la tour, un âtre face à l'étroite entrée. Au dos de cet âtre, dans l'épaisseur du mur, se trouvait un conduit plongeant dans la citerne, conduit par lequel on remontait des seaux d'eau. Le toit, une charpente en bois assez pentue (15°) couverte de tuiles, comprenait le long du parapet crénelé, un plancher permettant de servir les créneaux de tir. Aux saillants II et IV, deux contreforts maçonnés prolongeant la diagonale de la tour supportaient des guérites en bois, réminiscences des hourds de jadis. Un fossé entourait la tour qui, sur la contrescarpe devant l'entrée, comprenait un mur à la Carnot de ± 5 m de longueur percé de six créneaux de fusillade et désigné "couvre porte" sur le plan –non daté ; 1813 ?- nous étant parvenu. Notons qu'aujourd'hui (07/2012) cette tour est bien dénaturée (militairement parlant) et a été transformée en résidence secondaire de luxe avec une piscine de 17 m de longueur dans le fossé du front I-II où la nouvelle entrée a été percée. Tous les créneaux du parapet sommital ont été obturés. Manifestement toutefois, l'âtre central a été maintenu et le sol est majoritairement composé de surfaces briques sur champ avec différents appareillages. Courant 2012, la propriété était proposée à la vente. Une tour Mle 1811 n° 3 était prévue à l'autre extrémité de l'île, à la pointe du Titan mais il nous a été rapporté que Philippe Truttmann, un des rares à avoir pu aller sur place, n'y avait plus rien repéré en dehors de la batterie de côte des années 1930'. Titan et Arbousiers n'apparaissant pas dans les listes de déclassements proposées à partir de 1874 sont donc hors du cadre de cet index et n'ont pas d'articulet propre dans cet ouvrage. L'île fut par contre bien connue pour sa colonie pénitentiaire d'enfants qui y fonctionna de 1860 à 1887. Un petit cimetière d'une centaine de tombes d'adolescents demeure encore aujourd'hui à proximité des réservoirs du Grand Avis. Ainsi, en cette fin de XIXè siècle, l'île n'a aucune défense et, hormis les zones défrichées par les enfants, n'est qu'une lande, entrelacs impénétrables de buissons épineux. C'est précisément cette insalubrité –comme on disait à l'époque- et sa proximité de la rade d'Hyères, traditionnel champ de manœuvre de la flotte de Méditerranée, qui la fit choisir pour une campagne d'essais de tirs depuis des navires sur des batteries de côte. Le programme fut arrêté le 28 juin 1895 et dès septembre, les travaux d'aménagement des routes d'accès aux cibles commencèrent. Conformément à ce programme, deux groupes de batteries (hautes et basses) furent construits dans l'île par le Génie et leur armement débuta en décembre. Chaque groupe comprenait une batterie de gros calibre et une de moyen calibre, séparées par environ 200 mètres. Les batteries hautes avaient leur crête à 117 et 107 m alt, les basses à 20 et 21 m alt. Les batteries de gros calibres furent armées de canons de .30 et 16 c (en fait un même tube mais modifié) et les autres de répliques assez fidèles, en bois, de canons de 95 mm. Une des pièces de gros calibre de chacune des batteries fut protégée par une carapace en tôle, comme dans une des batteries de Rabat au Maroc. Le personnel y fut représenté par des mannequins en uniformes de canonniers placés à leur poste de combat. Dans la moitié de chaque batterie de 95, les servants avaient été remplacés par des toiles continues destinées à recevoir toutes les atteintes. Tout le matériel accessoire était à sa place, mais les lunettes et autres optiques étaient factices. Par ailleurs 50 obus de 270 mm chargés à la mélinite et amorcés furent dispersés là où ils se seraient trouvés en situation réelle. Par mesure d'économie, le bétonnage des niches à munitions n'avait pas été réalisé, il n'y avait d'ailleurs qu'une seule niche, maçonnée, par batterie. Les autres murs étaient en pierres sèches au lieu de maçonneries. Les infrastructures souterraines n'ont existé que sur plan. En effet, les têtes de monte-charges et entrées des galeries vers les magasins sous roc n'ont été que maçonnées, fermées par une porte en sapin de 4 cm d'épaisseur et les galeries proprement dites seulement amorcées sur 80 à 100 cm. Les batteries de gros calibres se virent même dotées d'une voie Decauville. En janvier 1896, tout était prêt. Les deux batteries hautes étaient bien assises, l'une à hauteur de la racine de la pointe du Castellas, l'autre à sa gauche en arrière de la calanque de Guarin alors désignée calanque de la Pointe Rousse. Les batteries basses encadraient un petit vallon débouchant au centre de l'anse du Layet, désignée alors calanque du Cagnet. Le cuirassé Amiral Dupérré et le croiseur Sfax (celui qui ramènera Dreyfus de l'île du Diable) furent choisis pour participer à ces exercices qui eurent lieu les 23, 24, 25 et 27 janvier 1896. L'Amiral Duperré tira 8 coups de 340 mm, 350 coups de 100 mm, 15 coups de 65 mm et 60 coups de 47 mm ; le Sfax quant lui expédia sur l'île 120 coups de 164,7 mm et 220 coups de 138,6 mm. Sur ce nombre total de 773 obus, seuls ceux de 340 mm (tous sur la batterie basse de gros calibre), 60 de 164,7 et autant de 138,6 étaient chargés à la mélinite, tous les autres le furent à la poudre noire. Le rapport, finalisé à Toulon le 20 novembre 1896, analyse assez précisément chacune des onze attaques effectuées par les navires et en tire de précieux enseignements quant à l'établissement des batteries de côte, notamment à propos de leur défilement. Il préconise naturellement de se livrer à d'autres exercices, mais nous ignorons ce qu'il en fut. Quoi qu'il en soit, à l'aube de la première guerre mondiale, l'île ne comportait donc aucune fortification active. En 1929, il n'y avait guère que 10 habitants recensés sur l'île. Dans l'entre-deux-guerres, le programme pour 1936-1940 prévoyait la construction tout à l'est de l'île, d'une batterie de 4 x 164,7 mm, la batterie du Titan. Elle fut concrétisée mais armée de 4 x 138 Mle 1910 S.F (semi-fixe). Inactive en 1940, lors de l'envahissement de la zone libre, elle était armée et commandée par le lieutenant de vaisseau Tandonnet qui, sur ordre, fit saboter ses pièces et détruire les deux projecteurs de 150 mm adjoints à la batterie. L'occupant italien, n'arriva que deux jours plus tard, le 1 décembre 1942. En 1943, les Allemand estimèrent que les batteries des îles d'Hyères étaient par trop à la merci d'un débarquement et abandonnèrent les installations tant du Titan, toujours hors d'usage, que de Porquerolles (batterie haute des Mèdes). En octobre 1950 commence une autre aventure pour l'île. La Marine y installe son centre d'essais et de recherche d'engins spéciaux (CERES). Aujourd'hui (12/2012), 93 % de l'île sont dévolus aux activités de ce que l'on désigne CELM (Centre d'essais de lancement de missiles), ou, depuis le 1er janvier 2010, DGA essai de missiles. Seule l'extrémité ouest de l'île est accessible au public et strictement dévolue aux naturistes (domaine privé). Ces deux activités à vocation discrète constituent une barrière que nous n'avons même pas tenté de franchir et, conséquemment, des batteries d'exercice de 1895-96, nous ignorons ce qu'il subsiste. Précisons que s'il n'y a pas eu d'autres expériences que celles de janvier 1896, hormis la nature qui devrait avoir repris ses droits, les batteries devraient toujours être lisibles in situ, les tirs ne les ayant absolument pas bouleversées. La plupart des atteintes aux pièces et au personnel furent consécutives à des éclats de coups longs et aucun des obus de 270 mm ne fut atteint. La carte IGN 1/25.000 de 2009 n'indique rien de spécial à l'emplacement des batteries hautes, tandis que les batteries basses pourraient avoir été –sous toutes réserves- nivelées pour les besoins d'infrastructures routières.

Festung von Toulon, Westen der Festung. Die westlichste der Îles d'Or oder Îles d'Hyères hat eine Fläche von nahezu 9 km². Sie erstreckt sich über etwas weniger als 8 km bei 1,8 km in ihrer größten Breite. Ehemals als Île du Titan bezeichnet, gipfelt sie auf 133 m ü. M. Abseits der Bucht von Hyères gelegen, deren Osten durch das Kap Bénat an der Küste und die Insel Port-Cros markiert wird, hielt die Kommission von 1841 es für unnötig, sie zu befestigen. Höchstens fand man damals die Batterie des Arbousiers, die die Höhe 118 im Westen der Insel krönte und deren Feuer mit denen von Port-Man auf Port-Cros zusammenwirkte, um die Passage zu sperren. Der Bau dieser Batterie war 1811 beschlossen worden. Es handelte sich darum, für 15.000 F einen Turm Mle 1811 Nr. 1 zu errichten, bewaffnet mit 4 Geschützen 36 mit einer Garnison von 25 Mann. Ihr Bau wurde am 5. April 1813 angeordnet und die Verwirklichung wird ein stark modifizierter Turm Mle sein. Man findet einen fast quadratischen Bau von etwa 10 m Seitenlänge, der im Erdgeschoss eine Kammer für den Kommandanten, ein kleines Pulvermagazin von 2,5 x 2,5 m, ein Proviantmagazin und einen großen Raum mit Schlafpritschen für 22 Mann und, in der Mitte des Turms, einen Herd gegenüber dem schmalen Eingang hatte. Hinter diesem Herd, in der Dicke der Mauer, befand sich ein Schacht, der in die Zisterne tauchte, ein Schacht, durch den man Wassereimer hochzog. Das Dach, ein ziemlich steiles (15°) Holzfachwerk, bedeckt mit Ziegeln, umfasste entlang der Zinnenbrüstung einen Boden, der das Bedienen der Schießscharten ermöglichte. An den Ausspringungen II und IV trugen zwei gemauerte Streben, die die Diagonale des Turms verlängerten, hölzerne Wachtürme, Erinnerungen an die früheren Wehrerker. Ein Graben umgab den Turm, der auf der Kontreskarpe vor dem Eingang eine Carnot-Mauer von ± 5 m Länge mit sechs Gewehrscharten umfasste und auf dem undatierten Plan – 1813? – der uns erreicht hat, als "couvre porte" bezeichnet wurde. Wir stellen fest, dass dieser Turm heute (07/2012) stark entstellt (militärisch gesprochen) und in ein luxuriöses Ferienhaus mit einem 17 m langen Schwimmbad im Graben der Front I-II verwandelt wurde, wo der neue Eingang durchbrochen wurde. Alle Schießscharten der obersten Brüstung wurden verschlossen. Offensichtlich jedoch wurde der zentrale Herd beibehalten und der Boden besteht überwiegend aus Flächen mit im Binderverband verlegten Ziegeln mit verschiedenen Verbänden. Im Laufe des Jahres 2012 wurde die Immobilie zum Verkauf angeboten. Ein Turm Mle 1811 Nr. 3 war am anderen Ende der Insel, an der Pointe du Titan geplant, aber es wurde uns berichtet, dass Philippe Truttmann, einer der wenigen, die dorthin gelangen konnten, außer der Küstenbatterie aus den 1930er Jahren nichts mehr festgestellt hatte. Da Titan und Arbousiers nicht in den Listen der ab 1874 vorgeschlagenen Außerdienststellungen erscheinen, liegen sie außerhalb des Rahmens dieses Index und haben keinen eigenen Artikel in diesem Werk. Die Insel war hingegen bekannt für ihre Strafkolonie für Kinder, die dort von 1860 bis 1887 in Betrieb war. Ein kleiner Friedhof mit etwa hundert Gräbern von Jugendlichen befindet sich noch heute in der Nähe der Reservoirs des Grand Avis. So hatte die Insel Ende des 19. Jahrhunderts keine Verteidigung und war, abgesehen von den von den Kindern gerodeten Gebieten, nur ein Heideland, ein undurchdringliches Geflecht aus dornigen Büschen. Genau diese Unsalubrität – wie man damals sagte – und ihre Nähe zur Bucht von Hyères, dem traditionellen Manövergebiet der Mittelmeerflotte, ließen sie für eine Versuchskampagne von Schiffsbeschuss auf Küstenbatterien auswählen. Das Programm wurde am 28. Juni 1895 festgelegt und bereits im September begannen die Arbeiten zur Herrichtung der Zufahrtsstraßen zu den Zielen. Gemäß diesem Programm wurden zwei Gruppen von Batterien (hohe und niedrige) auf der Insel vom Genie errichtet und ihre Bewaffnung begann im Dezember. Jede Gruppe umfasste eine Batterie großen Kalibers und eine mittleren Kalibers, getrennt durch etwa 200 Meter. Die hohen Batterien hatten ihre Kuppe auf 117 und 107 m ü. M., die niedrigen auf 20 und 21 m ü. M. Die Batterien großen Kalibers wurden mit Geschützen .30 und 16 c (tatsächlich ein gleiches Rohr, aber modifiziert) bewaffnet und die anderen mit ziemlich getreuen hölzernen Nachbildungen von 95-mm-Geschützen. Eines der Geschütze großen Kalibers jeder Batterie wurde durch eine Panzerung aus Blech geschützt, wie in einer der Batterien von Rabat in Marokko. Das Personal wurde durch Mannequins in Kanonieruniformen dargestellt, die an ihren Kampfposten platziert waren. In der Hälfte jeder 95er Batterie waren die Bedienungen durch durchgehende Planen ersetzt worden, die alle Treffer aufnehmen sollten. Das gesamte Zubehörmaterial war an seinem Platz, aber die Fernrohre und andere Optiken waren Attrappen. Darüber hinaus wurden 50 Granaten 270 mm, geladen mit Melinit und scharf, dort verstreut, wo sie sich im realen Fall befunden hätten. Aus Spargründen war die Betonierung der Munitionsnischen nicht durchgeführt worden, es gab übrigens nur eine gemauerte Nische pro Batterie. Die anderen Mauern waren aus Trockenmauerwerk anstatt aus Mauerwerk. Die unterirdischen Infrastrukturen existierten nur auf dem Papier. Tatsächlich waren die Köpfe der Lastenaufzüge und Eingänge der Galerien zu den Felsmagazinen nur gemauert, verschlossen durch eine 4 cm dicke Tannenholztür und die eigentlichen Galerien nur auf 80 bis 100 cm angesetzt. Die Batterien großen Kalibers wurden sogar mit einer Decauville-Bahn ausgestattet. Im Januar 1896 war alles bereit. Die beiden hohen Batterien waren gut positioniert, eine auf Höhe der Wurzel der Pointe du Castellas, die andere zu ihrer Linken hinter der Calanque de Guarin, damals Calanque de la Pointe Rousse genannt. Die niedrigen Batterien umrahmten ein kleines Tal, das in der Mitte der Anse du Layet mündete, damals Calanque du Cagnet genannt. Das Schlachtschiff Amiral Dupérré und der Kreuzer Sfax (derjenige, der Dreyfus von der Teufelsinsel zurückbringen wird) wurden für die Teilnahme an diesen Übungen ausgewählt, die am 23., 24., 25. und 27. Januar 1896 stattfanden. Die Amiral Duperré feuerte 8 Schuss 340 mm, 350 Schuss 100 mm, 15 Schuss 65 mm und 60 Schuss 47 mm; der Sfax seinerseits verschoss auf die Insel 120 Schuss 164,7 mm und 220 Schuss 138,6 mm. Von dieser Gesamtzahl von 773 Geschossen waren nur die 340 mm (alle auf der niedrigen Batterie großen Kalibers), 60 von 164,7 und ebenso viele von 138,6 mit Melinit geladen, alle anderen mit Schwarzpulver. Der in Toulon am 20. November 1896 fertiggestellte Bericht analysiert ziemlich genau jede der elf von den Schiffen durchgeführten Angriffe und zieht wertvolle Lehren für die Errichtung von Küstenbatterien, insbesondere bezüglich ihrer Deckung. Er empfiehlt natürlich, weitere Übungen durchzuführen, aber wir wissen nicht, was daraus wurde. Wie dem auch sei, bei Ausbruch des Ersten Weltkriegs wies die Insel also keine aktiven Befestigungen auf. 1929 wurden kaum 10 Einwohner auf der Insel gezählt. In der Zwischenkriegszeit sah das Programm für 1936-1940 den Bau einer Batterie von 4 x 164,7 mm, der Batterie du Titan, ganz im Osten der Insel vor. Sie wurde verwirklicht, aber mit 4 x 138 Mle 1910 S.F (halbfest) bewaffnet. 1940 inaktiv, bei der Invasion der freien Zone, war sie bewaffnet und unter dem Kommando von Kapitänleutnant Tandonnet, der auf Befehl ihre Geschütze sabotieren und die beiden der Batterie beigefügten 150-mm-Scheinwerfer zerstören ließ. Der italienische Besatzer traf erst zwei Tage später ein, am 1. Dezember 1942. 1943 schätzten die Deutschen, dass die Batterien der Îles d'Hyères allzu sehr einer Landung ausgeliefert waren, und gaben die Anlagen sowohl des Titan, immer noch außer Betrieb, als auch von Porquerolles (hohe Batterie der Mèdes) auf. Im Oktober 1950 beginnt ein anderes Abenteuer für die Insel. Die Marine installiert dort ihr Zentrum für Versuche und Erforschung spezieller Geräte (CERES). Heute (12/2012) sind 93 % der Insel den Aktivitäten dessen gewidmet, was als CELM (Zentrum für Raketenstarttests) oder seit dem 1. Januar 2010 DGA Missile Testing bezeichnet wird. Nur das Westende der Insel ist für die Öffentlichkeit zugänglich und strikt den Naturisten gewidmet (Privatdomäne). Diese beiden diskreten Tätigkeiten bilden eine Barriere, die wir nicht einmal zu überwinden versucht haben, und folglich wissen wir nicht, was von den Übungsbatterien von 1895-96 übrig geblieben ist. Wir präzisieren, dass, wenn es keine anderen Experimente als die vom Januar 1896 gegeben hat, abgesehen von der Natur, die ihre Rechte zurückerobert haben sollte, die Batterien vor Ort immer noch lesbar sein sollten, da die Schüsse sie absolut nicht umgestürzt haben. Die meisten Schäden an den Geschützen und am Personal waren die Folge von Splittern von Langschüssen und keine der 270-mm-Granaten wurde getroffen. Die IGN-Karte 1/25.000 von 2009 zeigt nichts Besonderes am Standort der hohen Batterien, während die niedrigen Batterien – mit allem Vorbehalt – für den Bedarf an Straßeninfrastrukturen eingeebnet worden sein könnten.

Vesting van Toulon, westen van de vesting. De meest westelijke van de Îles d'Or of Îles d'Hyères heeft een oppervlakte van bijna 9 km². Ze strekt zich uit over iets minder dan 8 km bij 1,8 km in haar grootste breedte. Vroeger aangeduid als Île du Titan, torent ze uit op 133 m hoogte. Excentrisch gelegen ten opzichte van de baai van Hyères waarvan het oosten wordt gemarkeerd door kaap Bénat op de kust en het eiland Port-Cros, oordeelde de Commissie van 1841 het nutteloos haar te versterken. Hoogstens vond men toen de batterij des Arbousiers, die hoogte 118 in het westen van het eiland kroonde en waarvan het vuur samenwerkte met dat van Port-Man op Port-Cros om de doorgang te blokkeren. De bouw van deze batterij was beslist in 1811. Het ging erom voor 15.000 F een toren Mle 1811 nr. 1 op te richten, bewapend met 4 stukken 36 met een garnizoen van 25 man. Haar bouw werd bevolen op 5 april 1813 en de verwezenlijking zal een sterk gemodificeerde toren Mle zijn. Men vindt een bijna vierkante constructie van ongeveer 10 m zijde, die op het gelijkvloers een kamer voor de commandant, een klein kruitmagazijn van 2,5 x 2,5 m, een proviandmagazijn en een grote ruimte met slaapplaatsen voor 22 man en, in het midden van de toren, een haard tegenover de smalle ingang had. Achter deze haard, in de dikte van de muur, bevond zich een schacht die in de cisterne dook, een schacht waarlangs men wateremmers ophaalde. Het dak, een vrij steile (15°) houten structuur bedekt met pannen, omvatte langs de gekanteelde borstwering een vloer die het bedienen van de schietgaten mogelijk maakte. Op de uitsteeksels II en IV droegen twee gemetselde steunberen die de diagonaal van de toren verlengden houten wachthuisjes, reminiscenties aan de vroegere weergangen. Een gracht omringde de toren die op de contrescarpe voor de ingang een Carnot-muur van ± 5 m lengte met zes geweerschachten omvatte en op de niet-gedateerde plan – 1813? – die ons bereikt heeft, aangeduid als "couvre porte". We merken op dat deze toren vandaag (07/2012) sterk verminkt (militair gesproken) is en omgevormd tot een luxueuze tweede verblijf met een zwembad van 17 m lengte in de gracht van front I-II waar de nieuwe ingang doorgebroken werd. Alle schietgaten van de bovenste borstwering werden dichtgemaakt. Blijkbaar echter werd de centrale haard behouden en de bodem bestaat grotendeels uit vlakken met in bond verlegde bakstenen met verschillende verbanden. In de loop van 2012 werd het eigendom te koop aangeboden. Een toren Mle 1811 nr. 3 was voorzien aan het andere uiteinde van het eiland, aan de Pointe du Titan maar ons werd gemeld dat Philippe Truttmann, een van de weinigen die ter plaatse had kunnen gaan, buiten de kustbatterij uit de jaren 1930 niets meer had opgemerkt. Aangezien Titan en Arbousiers niet verschijnen in de lijsten van buiten dienststelling voorgesteld vanaf 1874 vallen ze buiten het kader van deze index en hebben geen eigen artikeltje in dit werk. Het eiland was daarentegen bekend om zijn penitentiaire kolonie voor kinderen die er functioneerde van 1860 tot 1887. Een kleine begraafplaats van een honderdtal graven van adolescenten blijft nog steeds vandaag in de buurt van de reservoirs van de Grand Avis. Zo had het eiland op het einde van de 19e eeuw geen verdediging en was, afgezien van de door de kinderen ontgonnen zones, slechts een heide, ondoordringbare verweving van doornige struiken. Precies deze onsalubriteit – zoals men destijds zei – en haar nabijheid van de baai van Hyères, traditioneel oefenterrein van de Middellandse Zeevloot, deden haar kiezen voor een campagne van proefschieten vanaf schepen op kustbatterijen. Het programma werd vastgelegd op 28 juni 1895 en reeds in september begonnen de werken voor de aanleg van de toegangswegen naar de doelen. Volgens dit programma werden twee groepen batterijen (hoge en lage) op het eiland gebouwd door de Genie en hun bewapening begon in december. Elke groep omvatte een batterij groot kaliber en een middelgroot kaliber, gescheiden door ongeveer 200 meter. De hoge batterijen hadden hun kruin op 117 en 107 m hoogte, de lage op 20 en 21 m hoogte. De batterijen groot kaliber werden bewapend met kanonnen .30 en 16 c (eigenlijk eenzelfde loop maar gemodificeerd) en de andere met vrij getrouwe houten replica's van 95 mm kanonnen. Een van de stukken groot kaliber van elk der batterijen werd beschermd door een pantsering uit plaatstaal, zoals in een der batterijen van Rabat in Marokko. Het personeel werd vertegenwoordigd door mannequins in kanonnieruniformen geplaatst op hun gevechtspost. In de helft van elke 95 batterij waren de bedieningen vervangen door doorlopende doeken bestemd om alle treffers te ontvangen. Al het accessoire materieel was op zijn plaats, maar de kijkers en andere optieken waren factief. Voorts werden 50 granaten 270 mm geladen met meliniet en scherp verspreid daar waar ze zich in reële situatie bevonden zouden hebben. Uit spaarzaamheid was de betonnering van de munitieniches niet uitgevoerd, er was trouwens slechts één gemetselde niche per batterij. De andere muren waren in droge steen in plaats van metselwerk. De ondergrondse infrastructuur heeft slechts op plan bestaan. Inderdaad, de koppen van de laadliften en ingangen van de galerijen naar de rotsmagazijnen waren slechts gemetseld, gesloten door een dennenhouten deur van 4 cm dikte en de eigenlijke galerijen slechts aangevangen over 80 tot 100 cm. De batterijen groot kaliber werden zelfs uitgerust met een Decauville-spoor. In januari 1896 was alles klaar. De twee hoge batterijen waren goed gezet, de één op hoogte van de wortel van de Pointe du Castellas, de andere aan haar linkerzijde achter de Calanque de Guarin toen aangeduid Calanque de la Pointe Rousse. De lage batterijen omlijstten een klein dal uitmondend in het centrum van de Anse du Layet, toen aangeduid Calanque du Cagnet. Het slagschip Amiral Dupérré en de kruiser Sfax (degene die Dreyfus van het Duivelseiland zal terugbrengen) werden gekozen om deel te nemen aan deze oefeningen die plaatsvonden op 23, 24, 25 en 27 januari 1896. De Amiral Duperré vuurde 8 schoten 340 mm, 350 schoten 100 mm, 15 schoten 65 mm en 60 schoten 47 mm; de Sfax voor zijn deel verstuurde naar het eiland 120 schoten 164,7 mm en 220 schoten 138,6 mm. Op dit totaal aantal van 773 granaten waren slechts die van 340 mm (alle op de lage batterij groot kaliber), 60 van 164,7 en evenveel van 138,6 geladen met meliniet, alle anderen waren met zwart kruit geladen. Het rapport, afgewerkt te Toulon op 20 november 1896, analyseert vrij precies elk der elf aanvallen uitgevoerd door de schepen en trekt er kostbare lessen uit wat de opstelling van kustbatterijen betreft, in het bijzonder wat hun dekking betreft. Het beveelt natuurlijk aan zich aan andere oefeningen over te leveren, maar we weten niet wat er van geworden is. Hoe dan ook, bij het aanbreken van de Eerste Wereldoorlog, omvatte het eiland dus geen actieve versterking. In 1929 waren er nauwelijks 10 inwoners geteld op het eiland. In het interbellum voorzag het programma voor 1936-1940 de bouw helemaal in het oosten van het eiland, van een batterij van 4 x 164,7 mm, de batterij du Titan. Ze werd gerealiseerd maar bewapend met 4 x 138 Mle 1910 S.F (semivast). Inactief in 1940, bij de invasie van de vrije zone, was ze bewapend en onder bevel van luitenant-ter-zee Tandonnet die, op bevel, haar stukken liet saboteren en de twee bij de batterij gevoegde 150 mm projectoren liet vernietigen. De Italiaanse bezetter arriveerde slechts twee dagen later, op 1 december 1942. In 1943, schatten de Duitsers dat de batterijen van de Îles d'Hyères al te zeer blootgesteld waren aan een landing en lieten de installaties zowel van de Titan, steeds buiten gebruik, als van Porquerolles (hoge batterij der Mèdes) vallen. In oktober 1950 begint een ander avontuur voor het eiland. De Marine installeert er haar centrum voor proeven en onderzoek van speciale tuigjes (CERES). Vandaag (12/2012) zijn 93 % van het eiland gewijd aan de activiteiten van wat men CELM (Centrum voor proeflancering van raketten) noemt, of, sinds 1 januari 2010, DGA raketproeven. Alleen het uiterste westen van het eiland is toegankelijk voor het publiek en strikt gewijd aan de naturisten (privatdomein). Deze twee discrete activiteiten vormen een barrière die we niet eens hebben geprobeerd te overwinnen en, bijgevolg, van de oefenbatterijen van 1895-96, weten we niet wat er overblijft. We preciseren dat als er geen andere experimenten zijn geweest dan die van januari 1896, afgezien van de natuur die haar rechten moet hebben hernomen, de batterijen ter plaatse steeds leesbaar moeten zijn, de schoten hebben ze absoluut niet omvergeworpen. De meeste treffers op de stukken en het personeel waren het gevolg van splinters van lange schoten en geen der 270 mm granaten werd geraakt. De IGN-kaart 1/25.000 van 2009 geeft niets bijzonders aan op de plaats van de hoge batterijen, terwijl de lage batterijen – onder alle voorbehoud – genivelleerd zouden kunnen zijn voor de behoeften van wegeninfrastructuur.

Fortress of Toulon, west of the fortress. The westernmost of the Îles d'Or or Îles d'Hyères has an area close to 9 km². It stretches over a little less than 8 km for 1.8 km at its greatest width. Formerly designated as Île du Titan, it peaks at 133 m altitude. Offset from the roadstead of Hyères whose east is marked by Cape Bénat on the coast and the island of Port-Cros, the Commission of 1841 deemed it useless to fortify it. At most, one found then the Batterie des Arbousiers, crowning height 118 in the west of the island whose fire concurred with that of Port-Man on Port-Cros to bar the passage. The construction of this battery had been decided in 1811. It involved erecting, for 15,000 F, a tower Mle 1811 no. 1 armed with 4 pieces of 36 with a garrison of 25 men. Its construction was ordered on April 5, 1813 and the realization will be a much modified Mle tower. One finds an almost square construction, about 10 m per side, having on the ground floor a room for the commander, a small powder magazine of 2.5 x 2.5 m, a food store and a large room with bunk beds for 22 men and, in the center of the tower, a hearth facing the narrow entrance. Behind this hearth, in the thickness of the wall, was a conduit plunging into the cistern, a conduit through which buckets of water were drawn up. The roof, a rather steep (15°) wooden frame covered with tiles, included along the crenelated parapet, a floor allowing to serve the firing embrasures. At salients II and IV, two masonry buttresses extending the diagonal of the tower supported wooden watchboxes, reminiscences of the former hoardings. A ditch surrounded the tower which, on the counterscarp in front of the entrance, included a Carnot wall of ± 5 m length pierced with six rifle embrasures and designated "couvre porte" on the plan – undated; 1813? – that has reached us. Note that today (07/2012) this tower is much denatured (militarily speaking) and has been transformed into a luxury secondary residence with a 17 m long swimming pool in the ditch of front I-II where the new entrance has been pierced. All the embrasures of the top parapet have been sealed. Apparently however, the central hearth has been maintained and the floor is mostly composed of brick surfaces set on edge with different bonds. During 2012, the property was offered for sale. A tower Mle 1811 no. 3 was planned at the other end of the island, at the Pointe du Titan but it was reported to us that Philippe Truttmann, one of the few to have been able to go on site, had noticed nothing more there apart from the coastal battery from the 1930s. Titan and Arbousiers not appearing in the lists of declassifications proposed from 1874 are therefore outside the framework of this index and do not have their own article in this work. The island was on the other hand well known for its penitentiary colony for children which operated there from 1860 to 1887. A small cemetery of about a hundred graves of adolescents still remains today near the reservoirs of the Grand Avis. Thus, at the end of the 19th century, the island has no defense and, apart from the areas cleared by the children, is only a moor, impenetrable interlacings of thorny bushes. It is precisely this insalubrity – as was said at the time – and its proximity to the roadstead of Hyères, traditional maneuvering ground of the Mediterranean fleet, that caused it to be chosen for a campaign of firing tests from ships on coastal batteries. The program was decided on June 28, 1895 and from September, the work of preparing the access roads to the targets began. According to this program, two groups of batteries (high and low) were built on the island by the Engineers and their arming began in December. Each group included a large caliber battery and a medium caliber battery, separated by about 200 meters. The high batteries had their crest at 117 and 107 m altitude, the low ones at 20 and 21 m altitude. The large caliber batteries were armed with guns of .30 and 16 c (actually the same tube but modified) and the others with fairly faithful wooden replicas of 95 mm guns. One of the large caliber pieces of each of the batteries was protected by a sheet metal armor, as in one of the batteries of Rabat in Morocco. The personnel was represented by mannequins in gunner uniforms placed at their combat posts. In half of each 95 battery, the servants had been replaced by continuous canvases intended to receive all the hits. All the accessory material was in its place, but the telescopes and other optics were dummy. Furthermore, 50 shells of 270 mm loaded with melinite and primed were dispersed where they would have been in real situation. For economy measures, the concreting of the ammunition niches had not been carried out, there was moreover only one masonry niche per battery. The other walls were in dry stone instead of masonry. The underground infrastructures existed only on paper. Indeed, the heads of the hoists and entrances of the galleries towards the underground magazines were only masonry, closed by a fir door 4 cm thick and the galleries proper only initiated over 80 to 100 cm. The large caliber batteries were even provided with a Decauville track. In January 1896, everything was ready. The two high batteries were well seated, one at the level of the root of the Pointe du Castellas, the other to its left behind the Calanque de Guarin then designated Calanque de la Pointe Rousse. The low batteries framed a small valley debouching in the center of the Anse du Layet, then designated Calanque du Cagnet. The battleship Amiral Dupérré and the cruiser Sfax (the one that will bring back Dreyfus from Devil's Island) were chosen to participate in these exercises which took place on January 23, 24, 25 and 27, 1896. The Amiral Duperré fired 8 rounds of 340 mm, 350 rounds of 100 mm, 15 rounds of 65 mm and 60 rounds of 47 mm; the Sfax for its part dispatched to the island 120 rounds of 164.7 mm and 220 rounds of 138.6 mm. Out of this total number of 773 shells, only those of 340 mm (all on the low large caliber battery), 60 of 164.7 and as many of 138.6 were loaded with melinite, all the others were with black powder. The report, finalized at Toulon on November 20, 1896, analyzes quite precisely each of the eleven attacks carried out by the ships and draws precious lessons regarding the establishment of coastal batteries, notably concerning their defilade. It naturally recommends carrying out other exercises, but we do not know what became of it. Be that as it may, at the dawn of the First World War, the island therefore had no active fortification. In 1929, there were hardly 10 inhabitants recorded on the island. In the interwar period, the program for 1936-1940 provided for the construction at the very east of the island, of a battery of 4 x 164.7 mm, the Batterie du Titan. It was realized but armed with 4 x 138 Mle 1910 S.F (semi-fixed). Inactive in 1940, during the invasion of the free zone, it was armed and commanded by Lieutenant de Vaisseau Tandonnet who, on order, had its pieces sabotaged and the two 150 mm searchlights attached to the battery destroyed. The Italian occupier arrived only two days later, on December 1, 1942. In 1943, the Germans estimated that the batteries of the Îles d'Hyères were too much at the mercy of a landing and abandoned the installations both of the Titan, still out of service, and of Porquerolles (high battery of the Mèdes). In October 1950 begins another adventure for the island. The Navy installs there its Center for Tests and Research of Special Devices (CERES). Today (12/2012), 93% of the island are devoted to the activities of what is designated CELM (Center for Missile Launch Tests), or, since January 1, 2010, DGA Missile Testing. Only the western end of the island is accessible to the public and strictly devoted to naturists (private domain). These two discrete activities constitute a barrier that we have not even tried to cross and, consequently, of the exercise batteries of 1895-96, we do not know what remains. Let us specify that if there were no other experiments than those of January 1896, apart from nature which should have reclaimed its rights, the batteries should still be readable in situ, the shots having absolutely not disrupted them. Most of the hits on the pieces and personnel were consecutive to fragments of long shots and none of the 270 mm shells were hit. The IGN map 1/25,000 of 2009 indicates nothing special at the location of the high batteries, while the low batteries might have been – with all reservations – leveled for the needs of road infrastructures.

Pevnost Toulon, západ pevnosti. Nejzápadnější z ostrovů Îles d'Or nebo Îles d'Hyères má plochu blízkou 9 km². Táhne se přes něco méně než 8 km na 1,8 km v největší šířce. Kdysi označovaná jako Île du Titan, vrcholí ve 133 m n.m. Excentrická vůči rejdě Hyères, jejíž východ je označen mysem Bénat na pobřeží a ostrovem Port-Cros, Komise z roku 1841 ji shledala zbytečným opevňovat. Nejvýše se tam tehdy nacházela baterie des Arbousiers, korunující kótu 118 na západě ostrova, jejíž palba spolupůsobila s palbou z Port-Man na Port-Cros k zablokování průchodu. Stavba této baterie byla rozhodnuta v roce 1811. Šlo o postavení, za 15 000 F, věže Mle 1811 č. 1 vyzbrojené 4 kusy 36 s posádkou 25 mužů. Její stavba byla nařízena 5. dubna 1813 a realizací bude značně modifikovaná věž Mle. Nalezneme téměř čtvercovou stavbu o straně asi 10 m, mající v přízemí místnost pro velitele, malý prachový sklad 2,5 x 2,5 m, sklad potravin a velkou místnost s palandami pro 22 mužů a, uprostřed věže, krb proti úzkému vchodu. Za tímto krbem, v tloušťce zdi, se nacházel průchod nořící se do cisterny, průchod, kterým se vytahovaly vědra s vodou. Střecha, dřevěná poměrně strmá (15°) konstrukce krytá taškami, zahrnovala podél cimbuří, podlahu umožňující obsluhovat střílny. Na výstupcích II a IV, dva zděné opěrné pilíře prodlužující úhlopříčku věže nesly dřevěné strážní budky, připomínky dřívějších podsebití. Příkop obklopoval věž, která na kontreskarpě před vchodem zahrnovala Carnotovu zeď dlouhou ± 5 m prolomenou šesti střílnami a označenou na nedatovaném plánu – 1813? – který se k nám dostal, jako "couvre porte". Všimněme si, že dnes (07/2012) je tato věž značně znetvořena (vojensky řečeno) a přeměněna na luxusní rekreační sídlo s bazénem dlouhým 17 m v příkopu fronty I-II, kde byl proražen nový vchod. Všechny střílny vrchního cimbuří byly zazděny. Zjevně však byl centrální krb zachován a podlaha je z větší části složena z ploch cihel na výšku s různými vazbami. V průběhu roku 2012 byla nemovitost nabízena k prodeji. Věž Mle 1811 č. 3 byla plánována na druhém konci ostrova, na Pointe du Titan, ale bylo nám sděleno, že Philippe Truttmann, jeden z mála, kdo se tam mohl dostat, tam kromě pobřežní baterie z let 1930 nic více nezaznamenal. Protože Titan a Arbousiers se neobjevují v seznamech navrhovaných deklasací od roku 1874, jsou mimo rámec tohoto indexu a nemají vlastní článek v tomto díle. Ostrov byl naopak znám pro svou polepšovnu pro děti, která tam fungovala od 1860 do 1887. Malý hřbitov s asi stovkou hrobů adolescentů zůstává dodnes v blízkosti rezervoárů Grand Avis. Tak na konci 19. století neměl ostrov žádnou obranu a, kromě oblastí vyklučených dětmi, byl pouze vřesovištěm, neproniknutelnými propletenci trnitých keřů. Právě tato nezdravost – jak se tehdy říkalo – a její blízkost k rejdě Hyères, tradičnímu cvičišti středomořské flotily, ji přiměly zvolit pro kampaň zkoušek střelby z lodí na pobřežní baterie. Program byl stanoven 28. června 1895 a již v září začaly práce na úpravě přístupových cest k cílům. V souladu s tímto programem byly na ostrově postaveny Ženijní správou dvě skupiny baterií (vysoké a nízké) a jejich vyzbrojování začalo v prosinci. Každá skupina zahrnovala baterii velkého ráže a střední ráže, oddělené asi 200 metry. Vysoké baterie měly hřeben ve 117 a 107 m n.m., nízké ve 20 a 21 m n.m. Baterie velkých ráží byly vyzbrojeny děly .30 a 16 c (ve skutečnosti stejná hlaveň ale modifikovaná) a ostatní poměrně věrnými dřevěnými replikami 95 mm děl. Jedno z děl velké ráže každé z baterií bylo chráněno plechovou pancéřovou deskou, jako v jedné z baterií v Rabatu v Maroku. Personál byl zastoupen figurínami v uniformách dělostřelců umístěných na jejich bojových postech. V polovině každé 95 baterie byli obsluhující nahrazeni souvislými plátny určenými k přijetí všech zásahů. Veškerý pomocný materiál byl na svém místě, ale dalekohledy a jiná optika byla falešná. Dále bylo 50 granátů 270 mm nabitých melinitem a iniciovaných rozptýleno tam, kde by se nacházely v reálné situaci. Z důvodu úspor nebylo provedeno betonování výklenků munice, navíc byla pouze jedna zděná výklenka na baterii. Ostatní zdi byly z nasucho kladeného kamene místo zdění. Podzemní infrastruktury existovaly pouze na plánu. Skutečně, hlavy zdvihacích zařízení a vchody galerií k podzemním skladům byly pouze zděné, uzavřeny jedlovými dveřmi tlustými 4 cm a vlastní galerie pouze započaty na 80 až 100 cm. Baterie velkých ráží byly dokonce vybaveny Decauvilleovou dráhou. V lednu 1896 bylo vše připraveno. Dvě vysoké baterie byly dobře usazeny, jedna na úrovni kořene Pointe du Castellas, druhá vlevo za Calanque de Guarin tehdy označovanou Calanque de la Pointe Rousse. Nízké baterie rámovaly malé údolí ústící do středu zátoky Anse du Layet, tehdy označované Calanque du Cagnet. Bitevní loď Amiral Dupérré a křižník Sfax (ten, který přiveze Dreyfuse z Ďáblova ostrova) byly vybrány k účasti na těchto cvičeních, která se konala 23., 24., 25. a 27. ledna 1896. Amiral Duperré vystřelil 8 ran 340 mm, 350 ran 100 mm, 15 ran 65 mm a 60 ran 47 mm; Sfax pro svou část vyslal na ostrov 120 ran 164,7 mm a 220 ran 138,6 mm. Z tohoto celkového počtu 773 granátů, pouze ty 340 mm (vše na nízké baterii velké ráže), 60 z 164,7 a stejně z 138,6 byly nabity melinitem, všechny ostatní byly s černým prachem. Zpráva, dokončená v Toulon 20. listopadu 1896, poměrně přesně analyzuje každý z jedenácti útoků provedených loděmi a vyvozuje z nich cenná poučení týkající se zřizování pobřežních baterií, zejména ohledně jejich ukrytí. Přirozeně doporučuje provádět další cvičení, ale nevíme, co se stalo. Ať tak či onak, za úsvitu první světové války, ostrov tedy neměl žádné aktivní opevnění. V roce 1929 bylo na ostrově sotva 10 zaznamenaných obyvatel. V meziválečném období program pro 1936-1940 předpokládal stavbu zcela na východě ostrova, baterie 4 x 164,7 mm, baterie du Titan. Byla realizována, ale vyzbrojena 4 x 138 Mle 1910 S.F (polopevná). Neaktivní v roce 1940, při invazi do volné zóny, byla vyzbrojena a pod velením nadporučíka lodí Tandonneta, který na rozkaz nechal její kusy sabotovat a zničit dva 150 mm reflektory přidružené k baterii. Italský okupant dorazil až o dva dny později, 1. prosince 1942. V roce 1943 Němci odhadli, že baterie ostrovů Hyères jsou příliš vystaveny vylodění a opustili zařízení jak Titanu, stále nezpůsobilého, tak Porquerolles (vysoká baterie Mèdes). V říjnu 1950 začíná pro ostrov další dobrodružství. Námořnictvo tam instaluje své středisko pro zkoušky a výzkum speciálních zařízení (CERES). Dnes (12/2012) je 93 % ostrova věnováno činnostem toho, co je označováno CELM (Středisko pro zkoušky vypouštění raket), nebo, od 1. ledna 2010, DGA zkoušky raket. Pouze západní konec ostrova je přístupný veřejnosti a striktně věnován nudistům (soukromá doména). Tyto dvě diskrétní činnosti tvoří bariéru, kterou jsme se ani nepokoušeli překročit a, následně, o cvičných bateriích z let 1895-96 nevíme, co zbylo. Upřesněme, že pokud nebyly jiné experimenty než ty z ledna 1896, kromě přírody, která by měla získat zpět svá práva, baterie by měly být stále čitelné in situ, střely je absolutně nepřevrátily. Většina zásahů na kusech a personálu byla následkem úlomků dlouhých výstřelů a žádný z 270 mm granátů nebyl zasažen. Mapu IGN 1/25 000 z roku 2009 neuvádí nic zvláštního na místě vysokých baterií, zatímco nízké baterie mohly být – se všemi výhradami – srovnány pro potřeby silničních infrastruktur.

Cité dans : Zitiert in : Geciteerd in: Cited in: Citováno v: Port-Man (fort de), Mèdes (batterie des), Toulon (place de)